Philip Roth - The Plot against America

Ένα βιβλίο ιστορικής φαντασίας; Πως να το χαρακτηρίσω; Ο συγγραφέας δημιουργεί ένα μυθιστόρημα βασιζόμενος σε ένα φανταστικό σενάριο: Τι θα γινόταν αν στις Αμερικάνικες Προεδρικές εκλογές του 1940 (πραγματικό γεγονός) αντί να κερδίσει ο Ρούζβελτ κέρδιζε ο Τσαρλς Λίντμπεργκ (φανταστικό γεγονός); Ο Λίντμπεργκ γνωστός για τις αντισημιτικές και φιλοναζιστικές του απόψεις (πραγματικό γεγονός) στο βιβλίο παρουσιάζεται ως ο αδιαφιλονίκητος υποψήφιος των Ρεπουμπλικάνων που κερδίζει άνετα τις εκλογές (φανταστικό γεγονός)
Κι έτσι παίζοντας ανάμεσα στο φανταστικό και το πραγματικό χτίζει την ιστορία του ο Ροθ. Σε αυτήν την ιστορία ήρωες είναι η οικογένεια του ίδιου του συγγραφέα, που αφηγείται και την ιστορία χωρίς να χρησιμοποιεί κάποιο από τα alter ego του.

Χρησιμοποιώντας αυτό το τέχνασμα μιλάει για την Εβραϊκότητα, όπως σε όλα τα βιβλία του άλλωστε, αλλά αν κάνουμε μια αναγωγή στη σημερινή εποχή μπορούμε να πούμε ότι μιλάει για τη θρησκευτική διαφορετικότητα. Το ζήτημα της ταυτότητας το παλεύει πολύ ο Ροθ και δεν είναι ο τύπος που θα χαριστεί.

Ο οχτάχρονος Ροθ περιγράφει την οικογένεια του σε σχέση με την Εβραϊκότητα του. Μιλάει για κοινωνίες σε μεγάλο βαθμό διαχωρισμένες. Τα σχολεία έχουν κυρίως Εβραϊκό πληθυσμό, οι γειτονιές το ίδιο. Ο πατέρας του ήρωα αρνείται μια προαγωγή που θα βελτίωνε μεν τον τρόπο ζωής τους αλλά θα σήμαινε μετακόμιση σε περιοχή με χριστιανούς κυρίως δηλαδή υποβάθμιση της κοινωνικής τους ζωής.

Ταυτόχρονα όμως τονίζει και την Αμερικάνοτητα των ηρώων. Είναι δηλαδή Εβραίοι αλλά είναι πρωτίστως Αμερικάνοι. Δεν είναι άλλωστε και φανατικά θρησκευόμενοι, πάνε που και που στη συναγωγή. Ο πατριωτισμός τους όμως είναι αδιαμφισβήτητος. Δε γνωρίζουν άλλη πατρίδα άλλωστε, εκεί γεννήθηκαν οι γονείς και τα παιδιά κάποιοι παππούδες εμιγκρεδες έχουν ήδη πεθάνει. Κάτι τύποι που κάνουν έρανο για την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ αντιμετωπίζονται ως γραφικοί, είμαστε στο 1940 άλλωστε.
Θαυμάζουν το Ρούζβελτ και είναι πολιτικοποιημένοι, διαβάζουν εφημερίδες και παρακολουθούν τις εξελίξεις στην Ευρώπη ο πατέρας είναι ένας Εβραίος που δε μασάει τα λόγια του (loudmouth Jew).

Σιγά σιγά λοιπόν μας βάζει σε ένα κόσμο που ο Δημοκρατικός Ρούζβελτ χάνει έδαφος. Ο Ρούζβελτ υποστηρίζει την Αγγλία και χαρακτηρίζεται από τους Ρεπουμπλικάνους ως πολεμοκάπηλος. Ο μέσος Αμερικάνός δε θέλει να εμπλακεί, τι δουλειά έχει σε αυτόν τον Ευρωπαϊκό πόλεμο
Ο δε Λίντμπεργκ είναι ένας φανταχτερός πρόεδρος, αγαπητός και δημοφιλής, επικοινωνιακός θα λέγαμε σήμερα. Με διάφορα τρικ και κυρίως χρησιμοποιώντας την αεροπορική του δεινότητα (αναφέρεται στο γνωστό Λίντμπεργκ που πρώτος διέσχισε τον Ατλαντικό με το αεροπλάνο του) βρίσκεται κοντά στον Αμερικάνικο λαό. Υποβόσκει και μια σύγκριση με το Ρούζβελτ που ήταν ανάπηρος και πήγαινε όπου μπορούσε με το καροτσάκι.

Τώρα που ξεκίνησα να γράφω συνειδητοποιώ τις ομοιότητες με τη σημερινή εποχή.
Οι Εβραίοι ήρωες είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στις διακρίσεις εις βάρος τους ενώ οι υπόλοιποι «αυθεντικοί» Αμερικάνοι τους λένε: «Έλα, μωρέ, δεν έγινε τίποτε, μην είσαι τόσο ψείρας, τόσο σχολαστικός βρε παιδάκι μου». Μήπως σας θυμίζει κάτι; Κάποιοι δημοσιόγράφοι βλέπουν την κατάσταση και υποψιάζονται πού θα οδηγήσει. Λοιδορούνται όμως και στο βιβλίο δολοφονούνται κιόλας.

Νομίζω λοιπόν ότι το βιβλίο δημιουργώντας αυτή τη φανταστική κατάσταση θέλει να κάνει ένα σχόλιο για το σήμερα. Μπορεί ο Εβραϊσμός να μην υποφέρει τόσο στις ΗΠΑ πια αλλά για να σκεφτούμε τί γίνεται αλλού. Ακόμη κι εδώ στη χώρα μας είναι τόσο συνηθισμένες οι θεωρίες συνωμοσίας σύμφωνα με τις οποίες οι Εβραίοι φταίνε για όλα τα κακά της μοίρας μας, που πια δεν τους δίνουμε σημασία, δυστυχώς. Αλλά και άλλες θρησκείες κυνηγούνται και αντιμετωπίζονται ρατσιστικά.
Άλλο θέμα που θίγει είναι οι δημοφιλείς πολιτικοί και πως αυτοί προωθούνται από τα ΜΜΕ βασιζόμενοι στο επικοινωνιακό τους προφίλ.
Οι χαρακτήρες είναι ωραία χτισμένοι από τον ανήσυχο πατέρα και το μικρό Φίλιπ ως τους περιφεριακούς όπως οι πουλημένοι θρησκευτικοί αρχηγοί, ο ανηψιός που φεύγει να πολεμήσει, η γειτόνισσα που διώκεται άδικα και άλλους πολλούς.

Πολύ ενδιαφέρον το θέμα λοιπόν βαθιά πολιτικό όπως και όλα τα βιβλία του Ροθ. Το γράψιμο όμως με κούρασε, το ομολογώ. Όταν το πρωτοάρχισα κουβάντιαζα με κάτι φίλους και τους ανέφερα ότι διαβάζω το Ροθ. «Α, πα, πα, δεν τον αντέχω, πολύ φλύαρος βρε απιδί μου», αναφώνησε ο Τάσος. Σας συμβαίνει κι εσάς αυτό, να ακούτε μια αλήθεια από άτομα που δεν το περιμένετε; Πράγματι σε αυτό το βιβλίο ο Ροθ φλυαρεί. Οι λεπτομερείς περιγραφές των γραμματοσήμων του μικρού Ροθ τραβάνε σε μάκρος πιστεύω. Σε βάζουν σε μια ατμόσφαιρα βέβαια. Δεν ξέρω αν θα είχε καταφέρει αλλιώς να με βάλει στο σύμπαν της οικογένειας, να ξυπνάω κι εγώ στο μιρκό Νεοϋορκέζικο διαμέρισμα τους, να σκέφτομαι τι γεύση να έχουν τα φαγητά τους και να βιώνω την τρελλή αγωνία της μάνας προς το τέλος.
Κάτι άλλο που καταφέρνει είναι ότι ακόμη και τα επιχειρήματα των ανυποψίαστων Εβραίων ακούγονται πειστικά, θέλει σκέψη για να τα αντικρούσεις.

Δυο μήνες ζούσα στο Νιουαρκ με τους Ροθ και ώρες ώρες σιχτίριζα την ώρα και τη στιγμή που τους γνώρισα. Τώρα που τους άφησα στην τύχη τους, μου λείπουν.
Τώρα θέλω να διαβάσω και τον «Καθηγητή του Πόθου» που μου πάει καλύτερα σαν θέμα! Περισσότερα για τον Ρόθ, τα βραβεία και τη ζωή του γενικά εδώ και εδώ.